Succesfactoren voor Participatie (burger- dan wel overheidsparticipatie) - resultaten

De hier vermelde succesfactoren voor burger- en overheidsparticipatie zijn gebaseerd op een onderzoek naar succesfactoren van burgerinitiatieven en discussies over dit onderwerp in de 5e bijeenkomst van Particip@Sea (Leerkring Sociale Innovatie in het Gemeenteveld), 13 januari 2016, Gemeentehuis Borsele.

Succesfactoren bij/voor Gemeenten

De aanwezigheid van een kennisbank met goede voorbeelden, inspiratie maar ook kennis maakt het de gemeente makkelijker om met participatie te werken. Om ook wat te proberen. Men hoeft niet zelf het wiel uit te vinden.
Doordat de kennisbank aangevuld blijft worden, zorg je ook dat het meegaat met de actualiteit en ontwikkelingen en dat er meerjarige monitoring kan plaatsvinden zodat steeds beter inzicht ontstaat welke wijzen van ontwikkelen van participatie het meest kansrijk zijn.
Belangrijk is ook dat de burgers weten wat ze kunnen verwachten van de ambtenaren. De omslag van aanbodgericht naar vraaggericht hoever gaat dat. Als dit helder is, dan is het misverstaan van verwachtingen kleiner.
Als de gemeente werkt met kaders in plaats van regels, dan ontstaat er wat meer vrijheid van handelen voor de individuele ambtenaar en kan men dus beter de wensen van de burgers tegemoet komen, ook als dat afwijkt van het gebruikelijke.
Als beeldbepalende collega’s deze nieuwe wijze van werken gebruiken en successen goed communiceren, zal dat eerder navolging opleveren. Andere werkwijze betekent structureel ander gedrag en ontstaat door het doen, niet alleen door het volgen van een training.
Als de directe omgeving dit omdenken mogelijk maakt, zal men eerder geneigd zijn dit te doen. Het wordt van hogerhand geaccepteerd, of nog beter aangemoedigd.
Participatie vergt andere manier van werken en andere competenties. Het hebben ervan is dan ook aardig. Inzicht hebben welke knoppen er zijn en hoe je er aan kan draaien. Verbinden en netwerken en samenwerken.
Je willen en kunnen verplaatsen in de wensen van de burger, en haar of zijn verwachtingen, waardoor je meer inzicht hebt wat de wensen zijn maar ook beter kan aangeven of meewerken om die wensen te kunnen vervullen.
Goede communicatie, verwachtingsmanagement en persoonlijk leiderschap. Zelf verantwoordelijkheid zien en zijn voor het mede helpen oplossen. Perspectief zoeken voor oplossingen.
Opleiding van ambtenaren om de juiste competenties te beheersen, maar ook voordelen en werkwijze van participatie uit te leggen.
Nieuwe rol ambtenaren: 'Anders denken' → Nieuw perspectief voor ambtenaren laten zien + hen zich daarin laten ontwikkelen: van vooral Blauw/Rood → ook Geel/Groen (model Quinn)
Leren: meer kijken naar kansen en mogelijkheden, dan strikt vasthouden aan regels = meer vanuit de intentie van de regels kijken?Ongeschreven regels doorbreken (patroon veranderen)
Persoonlijk leiderschap → zelf probleem managen
Voorbeeldgedrag vertonen
Het zinvolle van ‘ander gedrag’ inzien + de wil + bereidheid hebben → leidt tot ander = voorbeeldgedrag (Waarom gebeurt het?)
4-6 weken ander gedrag vertonen → dan slijt het in
Voortdurend prikkelen. Dit vergt een werkomgeving die prikkelt om steeds dat andere gedrag te vertonen
In concepten denken/verwachtingsmanagement
Nieuwe werkwijze van de overheid erkennen (overheidsparticipatie)
Leren denken in systemen met stakeholders: het ‘speelveld’ zo bezien + daarnaar handelen
Verbinder zijn + in vernieuwende concepten kunnen denken
Overheid - Burgers niet als tegenstelling of als Wij – Zij zien → zien als stakeholders van één systeem
Sleutelfiguren met het gewenste voorbeeldgedrag op podium (in spotlight) zetten: binnen + buiten de gemeentelijke organisatie = de ‘ruimtemakers’
Hofnar weer invoeren: mensen die zaken met een kwinkslag spiegelen en aan de kaak stellen
Leren van jongere collega’s → andere manieren van werken integreren
Experimenteren met:
- Gemeentehuis ontmantelen → locaties in de wijken
- Beleidsafdelingen opheffen → integraal werken per wijk i.s.m. sociale wijkteams, bedrijven e.a.
- Budget verdelen → aan wijken toedelen
- Vergt: gemeenteraden meekrijgen
Anderen gebruiken om je verhaal te vertellen (burgers, externe partijen etc.)
Als ambtenaren meer naar buiten gaan, met mensen gaan praten ?Rol van verbinder (netwerken en samenwerken)
Meer regierol nemen + initiatieven meer van burgers laten komen
In alle lagen van de gemeentelijk organisatie:
- Ruimte geven voor ander gedrag
- Mogen leren
- Ruimte zoeken + losser laten
Ander gedrag van bovenuit + van onderaf uit de organisatie promoten
Leidinggevenden die zelf het participatie denken + ruimtegeven uitstraalt: zó gaan we het doen, niet omdat het zo móet (vanuit het Rijk bijv.), maar omdat die daar zelf toe gemotiveerd is
‘Goes meedoen’ als vehicel
Klantgericht denken incorporeren (zoals in bedrijven) + ‘klant’ in de organisatie halen = openheid geven
Plaats waar inwoners naartoe kunnen (inloophuis)
Zich in anderen verplaatsen + vragen stellen
Meer in netwerk opereren + helder communiceren + persoonlijk leiderschap vertonen
Burgers leren kennen
Expertise van burgers benutten
Burgers serieus nemen
Burgers vrijheid geven door zaken los te laten en de burgers te vertrouwen
Explorerende houding: wat zijn verwachtingen?
Inloophuis creëren t.b.v. ontwikkeling burgerinitiatieven + continuïteit daarin
Wees eerst / ook burger (niet alleen ambtenaar)
Pak vraagstukken op als burgers het niet kunnen (bijv. als ze teveel problemen hebben)
Omdenken + klantgericht denken: meedenken met burgers rond wat zij willen → cultuuromslag in organisatie
Ambtelijke ongehoorzaamheid
Databank inrichten waar burgers hun expertise kunnen melden + waardoor raads/collegefracties expertise kunnen benutten = burgers uitnodigen mee te denken. Gemeenten kunnen burgers zo ervaren als helper voor hun activiteiten / processen i.p.v. als weerstanders
Dialoog voeren, zonder oordeel
Fun-factor inbouwen
Anders gaan kijken naar inkomen, arbeidsethos e.d. Bijv. iedere burger een basisinkomen → kan een heleboel aan handhaving + regels + procedures (= vaak bron van ‘gedoe’ tussen gemeenten en burgers) achterwege blijven
In het achterhoofd houden dat iedere kern anders is
Denken in kansen
Burgers als partners beschouwen
Burgerinitiatieven aanpakken op wijkniveau

Succesfactoren bij/voor Burgers

Kennisbron, goed toegankelijk met duidelijke en goede voorbeelden voor inspiratie/ondersteuning.
Ga aan de gang met zaken die leven in de maatschappij (interesse / energie op zit)
Positief is het als je je eigen problemen kan oplossen, managen (persoonlijk leiderschap)
Creëer massa voor je probleem. Hoe meer ondersteuning, des te groter de kans dat het serieus wordt genomen en wordt aangepakt/opgepakt/gefaciliteerd wordt.
Gun elkaar de tijd en de ruimte om elkaar te verstaan. Als je als burger iets wil van de overheid, houd dan rekening met wat tijd. Overheden werken door hun organisatie minder snel als bedrijfsleven, als je daar aan de voorkant rekening mee houdt, is de kans op frustratie kleiner en blijft de kans op positieve energie groter.
Werk als verbinder. Zoek naar samenwerking. Samen oplossingen zoeken. En vier samen successen. Niet met de successen willen weglopen.
Match elkaars verwachtingen van het project. Wat willen we er mee bereiken en wat verwachten we van elkaar. Als dat aan het begin helder en duidelijk is, dan voorkom je teleurstellingen over gedachte verwachtingen en werkelijke resultaten.
Participatie is aardig, maar het mee beslissen is nog leuker. Als je zelf mee mag beslissen over het geen je aan het doen bent, stimuleert dat meer dan dat je alleen kan adviseren. Invloed bij beslissingen.
Op de juiste manier gefaciliteerd worden helpt mee aan het behalen van succes.
Participatie wordt pas interessant als de eerste levensbehoefte voldoende verzekerd zijn. Als je daar dus voor zorgt, zal men ieder geneigd zijn om te participeren in projecten om verdere levensbehoeften/omstandigheden te verbeteren.
In staat zijn tot persoonlijk leiderschap: jezelf kunnen managen als probleemeigenaar:
- → zelf heft in handen kunnen nemen
- → of hulp vragen / vragen kunnen stellen
Massa kunnen creëren rond vraagstuk / probleem / droom: medestanders vinden en organiseren → eenstemmig
Verwachtingen reëel maken / houden
Overheid leren kennen (tijd voor nemen, in gesprek gaan, relatie aangaan)
Uit de praktijk 'leren participeren'
Verbinder zijn naar anderen, incl. de overheid
Explorerende houding: wat zijn de verwachtingen bij ieder?
Als je zelf eerst ambtenaar bent geweest, snap je die wereld beter
Plus: als je dezelfde boodschap als burger vertelt, luisteren burgers er beter naar, dan wanneer je die als ambtenaar vertelt
Zaken zelf oppakken als de overheid het niet doet
Burgers – Overheid niet als tegenstelling of als Wij – Zij zien → zien als stakeholders van één systeem
De nieuwe rol van de overheid erkennen en hier meer beroep op doen Goen/Geel kwaliteiten van ambtenaren, zodat zij die kwaliteiten meer aanspreken en inzetten
Burgerlijke ongehoorzaamheid inzetten
Met elkaar in gesprek gaan (Dialoog voeren = zonder oordeel )
FUN-factor inzetten
Wensen laten horen
Sleutelfiguren zoeken/benoemen
Ontmoetingsplek voor actieve inwoners
Probleem definitief maken
Rol pakken als je hem krijgt

Succesfactoren bij/voor Anderen

SMWO: brugfunctie tussen gemeenten en burgers; komt bij gezinnen, weet wat in wijken speelt.
Aansluiting zoeken
Kennis delen op een platform van kennisinstituten
Faciliterende rol
Locaties beschikbaar stellen voor de burgers
Inzicht bieden in welke initiatieven er actief zijn onder de burgers
brug tussen de gemeente en de burgers(SMWO etc.)
Massa creëren
Als serieuze partner beschouwen

Referenties

Succesfactoren Burgerinitiatieven, J.M. Welleman, HZ University of Applied Sciences, januari 2016.