Cultuur door de ogen van Panel Zeeland

Inleiding

HZ Kenniscentrum Zeeuwse Samenleving heeft in juli 2022 aan de leden van Panel Zeeland gevraagd om een online vragenlijst in te vullen over kunst, cultuur en erfgoed in Zeeland. Het panelonderzoek is uitgevoerd in opdracht van Provincie Zeeland en vormt één van de bouwstenen voor de Zeeuwse cultuurmonitor. De panelleden blijken verschillende meningen te hebben over wat Zeeland zou moeten bieden op het gebied van cultuur. Sommige panelleden missen bijvoorbeeld een groot podium in Zeeland waar verschillende soorten culturele evenementen kunnen plaatsvinden, zoals je die wel hebt in grote steden als Tilburg of Amsterdam. Andere panelleden vinden juist dat een dergelijk groot aanbod niet past bij Zeeland en ook niet hoeft te passen. Het doel van het panelonderzoek is om een actueel, eerste beeld te vormen van hoe men in Zeeland aankijkt tegen verschillende aspecten van cultuur. Hoeveel waarde hechten Zeeuwen aan cultuur? Wat vindt men van het Zeeuwse cultuuraanbod? Waar liggen de culturele behoeften? Daarnaast geven de uitkomsten een indicatie van het meedoen aan culturele activiteiten. Van de 1.264 actieve panelleden heeft 33% de vragenlijst volledig ingevuld, wat neerkomt op een respons van 423 respondenten. De deelnemers zijn vaker man, ouder en hoger opgeleid en vaker woonachtig in Middelburg dan de gemiddelde Zeeuw. Daarom zijn de resultaten gewogen naar geslacht, leeftijd, onderwijsniveau en woongemeente. Desondanks spreken we in dit artikel over de ‘Zeeuwse panelleden’, omdat het aantal deelnemers aan deze enquête te laag is om uitspraken te kunnen doen over alle Zeeuwen.

Waardering van kunst, cultuur en erfgoed

Het overgrote deel van de Zeeuwse panelleden is positief over de bijdrage van kunst en cultuur aan de samenleving. Ruim de helft vindt dat kunst en cultuur Zeeland aantrekkelijker maken om te wonen en verblijven. Daarnaast staan ongeveer drie op de tien hier neutraal tegenover. Eén op de vijf is het (helemaal) oneens met de stelling 'Kunst en cultuur maken wonen en verblijven in Zeeland voor mij aantrekkelijker'. De waardering voor erfgoed en monumenten is eveneens hoog. Vier op de vijf panelleden vinden de Zeeuwse geschiedenis en de verhalen, gebruiken en tradities belangrijk voor de Zeeuwse identiteit. Het merendeel is ook gehecht aan de Zeeuwse monumenten.

Er lijkt een discrepantie te zijn tussen de hoge waardering van kunst, cultuur en erfgoed en in hoeverre belang gehecht wordt aan cultuurbezoek, cultuurbeoefening en erfgoedbezoek. Er is gevraagd in hoeverre cultuurbezoek, het zelf beoefenen van cultuur en het bezoeken van erfgoed een belangrijk onderdeel vormen in iemands leven. Voor twee op de vijf panelleden is dit het geval, terwijl bijna alle panelleden positief zijn over de bijdrage van kunst, cultuur en erfgoed aan de samenleving. Hetzelfde beeld zien we terug in vergelijkbaar onderzoek in de provincie Noord-Brabant (Kunstloc Brabant et al., 2022). Verder valt op dat een relatief grote groep panelleden een neutraal antwoord geeft als we hen vragen of cultuurbezoek, het zelf beoefenen van cultuur of het bezoeken van erfgoed belangrijk is in zijn of haar leven.

Figuur 1: In hoeverre bent u het eens of oneens met onderstaande stellingen? (%)

Figuur 2: In hoeverre bent u het eens of oneens met onderstaande stellingen? (%)

Tevredenheid over huidig cultuuraanbod

De meeste panelleden geven aan (matig) tevreden te zijn over het huidige cultuuraanbod in Zeeland. Dit kunnen we zien aan het rapportcijfer dat zij hebben gegeven voor het totale cultuuraanbod. Ruim de helft van de panelleden geeft het cultuuraanbod een voldoende (rapportcijfer 6 of 7) en nog eens 29% geeft een ruime voldoende (rapportcijfer 8 of hoger). Wel zien we een verschil in leeftijd: panelleden ouder dan zestig geven vaker een ruime voldoende (40%) dan panelleden tot en met zestig jaar (27%). De panelleden hebben ook specifieke kenmerken van het cultuuraanbod beoordeeld. Over de zichtbaarheid en bereikbaarheid van het Zeeuwse cultuuraanbod is bijna een kwart van de panelleden ontevreden (rapportcijfer 5 of lager). De diversiteit vindt één op de vijf panelleden onvoldoende en over de prijs en kwaliteit is ongeveer één op de tien panelleden ontevreden. Panelleden tot en met zestig jaar zijn vaker ontevreden over de zichtbaarheid van het cultuuraanbod dan panelleden ouder dan zestig jaar. Andersom zijn panelleden ouder dan zestig jaar vaker ontevreden over de prijs en de kwaliteit van het cultuuraanbod dan panelleden tot en met zestig jaar.

Figuur 3: Kunt u in een rapportcijfer (1-10) aangeven hoe tevreden u in het algemeen bent over het cultuuraanbod (zoals tentoonstellingen, concerten, theatervoorstellingen en festivals) in Zeeland?

Gewenst cultuuraanbod

Dat men over het algemeen tevreden is over het huidige cultuuraanbod in Zeeland, neemt niet weg dat men nog wensen kan hebben. De panelleden konden aangeven in hoeverre ze bepaald aanbod in Zeeland belangrijk vinden. Onder aanbod verstaan we van alles, van voorzieningen tot evenementen en voorstellingen. De aanwezigheid van een bibliotheek, een evenement met een historisch karakter en een bioscoop of filmhuis worden gezien als het meest belangrijk om in Zeeland aanwezig te hebben. Daarna volgen een tentoonstelling, een toneelvoorstelling en een festival. Een musical en een dansvoorstelling vinden de meeste panelleden niet belangrijk of men staat hier neutraal tegenover. Dit geldt ook voor concerten (klassiek of fanfare). Een popconcert en een kunst- en cultuurroute vindt ongeveer de helft van de panelleden belangrijk om in Zeeland te hebben. Bij de wens voor aanwezigheid van een tentoonstelling, een voorstelling (toneel/cabaret/dans) en een concert (fanfare/klassiek) speelt leeftijd een rol: panelleden ouder dan zestig hechten meer belang aan de aanwezigheid van deze culturele activiteiten dan panelleden jonger dan zestig. Andersom vinden panelleden jonger dan zestig wat vaker evenementen met een historisch karakter belangrijk om in Zeeland te hebben dan panelleden ouder dan zestig. De oudere panelleden staan hier juist vaker neutraal tegenover.

Figuur 4: In hoeverre vindt u het belangrijk dat het volgende aanbod in Zeeland aanwezig is? (%)

Wat ontbreekt voor volwassenen?

De meningen over of er iets mist aan het cultuuraanbod voor volwassenen in Zeeland, en wat dan specifiek, lopen redelijk uiteen. De helft van de deelnemers heeft deze (niet verplichte) vraag helemaal niet beantwoord. Van de 220 panelleden die deze vraag wel hebben beantwoord, geeft een deel aan het niet te weten (zo’n 14%) en een deel zegt niets te missen aan het aanbod (zo’n 30%). Volgens één van de panelleden is het aanbod ‘indrukwekkend’. Een aantal panelleden geeft specifiek aan dat niet alles binnen Zeeland aanwezig hoeft te zijn: met steden als Antwerpen, Rotterdam en Gent zo’n beetje ‘om de hoek’ wordt het door deze panelleden niet als een probleem gezien om voor bepaalde grotere evenementen of voorstellingen Zeeland uit te moeten. Ongeveer een kwart van de panelleden (+- 100) geeft aan wel iets te missen aan het aanbod.

De panelleden die wel iets missen, zijn onder te verdelen in een aantal thema’s: 1) zichtbaarheid, samenhang en focus; 2) toegankelijkheid, bereikbaarheid en betaalbaarheid; 3) passend bij Zeeland; 4) vernieuwend en divers; en 5) educatief en participatief. Onderstaande figuur geeft een eerste beeld van de termen die vaak naar voren kwamen in de antwoorden van de panelleden die aangaven wel iets te missen.

Figuur 5: Visualisatie antwoorden panelleden die aangeven iets te missen aan het cultuuraanbod voor volwassenen in Zeeland (alleen antwoorden die door meer dan 1 panellid zijn genoemd)

Thema 1: Zichtbaarheid, samenhang en focus

Bij het eerste thema ‘zichtbaarheid, samenhang en focus’ geeft een aantal panelleden aan dat er behoefte is aan veel meer en betere afstemming en samenwerking tussen verschillende aanbieders binnen Zeeland. Zodat het aanbod complementair is, bewust op elkaar afgestemd en er bijvoorbeeld geen twee gelijksoortige evenementen plaatsvinden op dezelfde avond.

'wat mij stoort zijn slecht op elkaar afgestemde muziekagenda’s.'

Lid van Panel Zeeland

Ook missen zij een plek (website) waar al het aanbod in de hele provincie bij elkaar staat zodat er een overzicht is en men snel en makkelijk kan zien wat er waar te doen is. Evenementen worden nu nog wel eens gemist omdat men er simpelweg niet van op de hoogte was. Het beter samenwerken door aanbieders, om zo ook het aanbod zichtbaarder te maken voor publiek, wordt ook in een recent rapport van de Boekmanstichting genoemd als verbeterpunt (Boekmanstichting, 2022a).

Thema 2: Toegankelijkheid, bereikbaarheid en betaalbaarheid

Het tweede thema ‘toegankelijkheid, bereikbaarheid en betaalbaarheid’ is een volgend aandachtspunt. Een aantal panelleden geeft aan dat het culturele aanbod veelal te prijzig is voor inwoners met een midden- of laag inkomen. Hierdoor zijn veel culturele voorzieningen voornamelijk afgestemd op de inwoners met een grotere portemonnee.

'Kunst is voor de rijken, niet voor de mensen met een kleine beurs.'

Lid van Panel Zeeland

Ook wordt aangegeven ‘dat niet alles toegankelijk is voor mensen met een beperking’, en ook de bereikbaarheid van locaties kan soms beter. Voor inwoners buiten de grote steden is de afstand tot culturele voorzieningen vaak groter. Voldoende en betaalbare parkeergelegenheid is dan bijvoorbeeld al een voorwaarde voor een bezoek aan een cultureel evenement in de stad.

Thema 3: Passend bij Zeeland

Bij het derde thema ‘passend bij Zeeland’ komen een aantal aspecten maar ook afwegingen naar boven. Panelleden blijken verschillende meningen te hebben over wat Zeeland zou moeten bieden op het gebied van cultuur. Een aantal panelleden geeft aan graag ook de grotere evenementen, popconcerten en shows naar Zeeland te halen. Zij missen een groot podium in Zeeland waar verschillende soorten culturele evenementen kunnen plaatsvinden, zoals je die wel hebt in steden als Tilburg of Amsterdam. Zoals al eerder genoemd vinden anderen juist weer dat zulk groots aanbod niet past bij Zeeland en ook niet hoeft te passen. Verder geeft een aantal panelleden aan dat ze graag zien dat kunst uit Zeeland en uit de hand van Zeeuwse kunstenaars/artiesten meer wordt ondersteund en uitgedragen. Ook vragen sommigen om vormen van cultuur die een directe link hebben met het cultuur-historisch landschap van Zeeland en de Zeeuwse identiteit: folklore, voorstellingen in de Zeeuwse taal, een Zeeuws slavernijmuseum, maritieme activiteiten en het behoud van de landbouw, veeteelt en visserij als belangrijk aspect van de Zeeuwse cultuur. In een recent rapport van de Boekmanstichting wordt de wens voor meer aansluiting bij de Zeeuwse cultuur, geschiedenis en landschap ook benoemd (Boekmanstichting, 2022a).

Thema 4: Vernieuwend en divers

Bij het vierde thema ‘vernieuwend en divers’ komen ook verschillende behoeften samen. Verschillende panelleden geven aan dat het cultuuraanbod in het algemeen te ‘mager’ is in Zeeland. Onder deze groep lijkt, afhankelijk van persoonlijke voorkeur, behoefte te zijn aan meer van alles: vooral een groter en meer divers muziekaanbod, inclusief klassiek, popconcerten, festivals en jazz. Zelfs opera wordt veel genoemd. Meer toneel, theater en cabaret wordt ook redelijk regelmatig genoemd, net als meer beeldende (moderne) kunst. Dans, musicals en bioscopen wordt in mindere mate benoemd. Ook geeft een aantal panelleden aan dat het aanbod in Zeeland ‘vergrijsd’ is en toe is aan vernieuwing: meer nieuwe, opkomende artiesten, meer ‘out of the box’, meer aanbod voor jongeren, straatmuziek, multicultureel aanbod en met aandacht voor minderheden.

'Ik heb het idee dat het meeste aanbod behoorlijk vergrijsd is. Er is wel wat voor de basisschool jeugd, en voor de senioren maar weinig voor de groep ertussen.'

Lid van Panel Zeeland

Een ander panellid vraagt om voorstellingen en tentoonstellingen die niet mainstream zijn.

'ik mis in Zeeland alom het out of the box denken, we zijn hier toch wel erg conservatief.'

Lid van Panel Zeeland

Verder geeft een klein aantal panelleden aan dat het cultuuraanbod in de winter beduidend schaarser is dan in de zomer. Dit zou ook verbeterd kunnen worden.

Thema 5: Educatief en participatief

Als laatste geeft een aantal panelleden aan behoefte te hebben aan meer ‘educatieve en participatieve’ vormen van cultuur. Hierbij valt te denken aan: bibliotheken in elke Zeeuwse kern/gemeenten, vooral ook voor de ontwikkeling van kinderen, meer cursussen en workshops voor zowel volwassenen als kinderen, muziekles (specifiek werd een muziekschool in Vlissingen genoemd) en een breder aanbod van amateurgezelschappen.

'Elke plaats zou een eigen bibliotheek(je) moeten hebben die meerdere dagdelen per week open is. Dit is essentieel voor de ontwikkeling van kinderen en de sociale contacten van ouderen.'

Lid van Panel Zeeland

Alles moet dan wel ook betaalbaar zijn en toegankelijk voor verschillende groepen inwoners.

Wat ontbreekt voor kinderen en jongeren?

Ook op de vraag of er iets mist aan het cultuuraanbod voor kinderen en jongeren onder de 23 jaar in Zeeland, en wat dan specifiek, kwamen verschillende antwoorden. Iets meer dan de helft van de deelgenomen panelleden beantwoordde deze vraag niet. Van de overige 191 panelleden geeft 40% aan het niet te weten of geen mening te hebben over dit onderwerp en nog eens 22% geeft aan niets te missen met betrekking tot het cultuuraanbod voor jongeren in Zeeland. De behoeften van de overige 74 panelleden die wel ruimte zien voor verbetering komen vrijwel overeen met de antwoorden over wat er ontbreekt aan het aanbod voor volwassenen. Ze zijn onder te verdelen in vijf thema’s: 1) bereikbaarheid en nabijheid; 2) kunst- en cultuureducatie; 3) ervaringsgericht en participatief; 4) Zeeuwse cultuur en identiteit en 5) divers en vernieuwend aanbod. De figuur hieronder geeft een visuele impressie van de thema’s die het meest naar voren kwamen in de antwoorden van de panelleden die aangaven iets te missen aan het cultuuraanbod voor jongeren in Zeeland.

Figuur 6: Visualisatie antwoorden panelleden die aangeven iets te missen aan het cultuuraanbod voor jongeren in Zeeland (alleen antwoorden die door meer dan 1 panellid zijn genoemd)

Thema 1: Bereikbaarheid en nabijheid

Het eerste thema gaat over de bereikbaarheid en nabijheid van culturele activiteiten. Een aantal panelleden stelde voor om meer culturele (kleinschalige) activiteiten of optredens te organiseren dichtbij kinderen en jongeren: in de wijk, in buurthuizen, op straat of op openbare plekken. Ook gaf een aantal panelleden aan dat bereikbaarheid een belangrijk thema is: het aanbod kan er wel zijn maar als, met name jongeren, er niet kunnen komen door bijvoorbeeld gebrek aan openbaar vervoer, dan hebben ze er weinig aan. Verder werd er nog een suggestie gedaan voor meer en gratis openbare speel-, sport- en hangplaatsen. Het feit dat culturele voorzieningen voor sommige inwoners van Zeeland, waaronder ook jongeren, relatief ver weg zijn, wordt ook in andere rapporten aangekaart (Boekmanstichting, 2022a; HZ KCZS, 2022b).

Thema 2: Kunst- en cultuureducatie

Bij het tweede thema werd vooral gewezen op het belang van kunst- en cultuureducatie, zowel binnen bestaand onderwijs als in buitenschoolse lessen, cursussen en workshops. Muzieklessen en culturele activiteiten zouden vaste onderdelen moeten zijn op scholen. Verder moet er meer aandacht uitgaan naar buitenschoolse kunst- en cultuureducatie zoals muziekscholen, bibliotheken, theaterscholen, interactieve of wetenschapsmusea. Dit moet zichtbaarder gemaakt worden en het moet meer bekendheid en nabijheid krijgen, zoals een kleine bibliotheek in iedere Zeeuwse kern.

Thema 3: Ervaringsgericht en participatief

Het derde thema wijst op het belang van ervaringsgerichte en participatieve vormen van kunst en cultuur. Zowel voor het hele gezin als specifiek voor kinderen en jongeren. Hierbij zou het om meer moeten gaan als een manier om kinderen bezig te houden, maar, zoals een panellid het beschrijft, activiteiten ‘die leuk zijn om sámen te ervaren’.

'Voor museum bezoek met de kinderen gingen wij altijd naar België. Daar liepen ze ver vooruit in het op een leuke interactieve manier kinderen te interesseren voor ‘saaie’ geschiedenis en kunst.'

Lid van Panel Zeeland

Plezier, meedoen en interactie zouden voorop moeten staan, niet competitie en iets winnen (zoals bijvoorbeeld bij een talentenshow). Specifiek zouden er ook ervaringsgerichte activiteiten voor baby’s, peuters en kleuters moeten komen, zoals peuterdans, een kleuterbioscoop of bijvoorbeeld speciale dagdelen in musea gericht op jonge kinderen. Ook geeft een panellid aan dat lid worden van culturele verengingen beter moet worden gepromoot en begeleid, nu blijft het vaak bij kennismaken en een keer komen kijken.

Thema 4: Zeeuwse cultuur en identiteit

Het vierde thema gaat over het belang van verbinding houden met de Zeeuwse identiteit en cultuur, maar ook over het leren kennen van andere culturen. Meer aandacht voor de Zeeuwse taal wordt genoemd en het idee van Zeeuwse YouTubers/vloggers wordt genoemd. Naast de Zeeuwse cultuur wordt ook het belang van andere culturen genoemd. Een multiculturele cultuursector dus, met specifieke aandacht voor het Zeeuwse.

'We spreken weinig Zeeuws meer en gebruiken veel Engelse termen wat die identiteit in gevaar brengen zal.'

Lid van Panel Zeeland

Thema 5: Divers en vernieuwend aanbod

Bij het laatste thema komen verschillende behoeften samen. Dit thema gaat over een divers en vernieuwend aanbod. Culturele activiteiten die voor jongeren worden gemist: festivals, dans (modern en klassiek), toneel, film, culturele kinderkampen, straattheater, musea, dansfeesten (óók zonder alcohol), nautische activiteiten en zelfs een pretpark. Verder wordt nog genoemd: meer concerten, ook van grotere orkesten, cabaret, meer poppodia, balletvoorstellingen en speciale kindervoorstellingen in het theater. Als laatste was er nog een suggesties voor meer ICT-gerelateerde workshops en cursussen om websites te leren bouwen, games te ontwikkelen, grafisch vorm te geven en dergelijke.

Cultuurbezoek binnen en buiten Zeeland

Het cultuurbezoek van de Zeeuwse panelleden varieert van wekelijks tot één keer in het afgelopen jaar. Een ruime meerderheid van de panelleden (90%) heeft in de afgelopen 12 maanden aan cultuurbezoek gedaan. Een tentoonstelling en de bioscoop zijn het meest bezocht. Bijna twee derde van de panelleden heeft deze minimaal één keer bezocht in het afgelopen jaar. Ruim de helft is naar een evenement met historisch karakter, zoals ringrijden of een monumentendag, geweest. De drie minst bezochte activiteiten onder de panelleden zijn een dansvoorstelling, een musical en een concert van klassieke, opera of jazz-muziek. Deze drie activiteiten staan ook onderaan in de lijst met gewenst aanbod in Zeeland. De bibliotheek, die juist het hoogst scoort op de lijst voor het gewenste aanbod in Zeeland, valt qua fysiek bezoek in de middenmoot van alle activiteiten. Twee op de vijf panelleden heeft in het afgelopen jaar de bibliotheek weleens bezocht.

We zien dat de panelleden die een tentoonstelling in museum, galerie of expositie hebben bezocht, dit zowel binnen als buiten Zeeland (incl. België) doen. Musicals en popconcerten zijn relatief vaker alleen buiten Zeeland bezocht. De overige culturele activiteiten worden met name binnen Zeeland bezocht.

De locaties waar cultuur wordt bezocht zijn afhankelijk van waar de activiteiten worden aangeboden. Dit zien we ook terug in de redenen die men aangeeft voor het bezoeken van cultuur buiten Zeeland. Voornamelijk omdat de activiteit of het evenement buiten Zeeland plaatsvindt, bezoekt men deze ook daar. Op de tweede plaats wordt als reden genoemd dat de activiteit of het evenement onderdeel was van een dagje weg, uitstapje of vakantie. Dit geldt vooral bij een tentoonstelling in museum, galerie of expositie en een toneel- of cabaretvoorstelling.

Figuur 7: Heeft u in de afgelopen 12 maanden in Nederland (of België) de volgende culturele activiteiten bezocht? Het gaat hierbij om fysiek cultuurbezoek. (% minimaal 1 keer)

Cultuurbezoek en het coronavirus

Dat het coronavirus invloed heeft gehad op het fysieke cultuurbezoek, ook in Zeeland, staat buiten kijf. Door de coronarestricties was cultuurbezoek niet of minder mogelijk of bleef men bewust thuis om zichzelf of anderen te beschermen. Bijna twee derde van de panelleden heeft in het afgelopen jaar minder culturele activiteiten fysiek bezocht dan voordat de coronacrisis uitbrak. Toch geldt dit niet voor iedereen: voor bijna een derde van de panelleden geldt dat het coronavirus het cultuurbezoek niet beïnvloed heeft. Een kleine groep heeft in het afgelopen jaar meer aan online cultuurbezoek gedaan (bv. luisteren van een podcast of een online concert bijwonen). Dit is vaker het geval onder 18 tot en met 45-jarigen dan voor panelleden in oudere leeftijdsgroepen.

Figuur 8: Heeft het coronavirus uw cultuurbezoek in de afgelopen 12 maanden beïnvloed? (%)

Kunstzinnige en creatieve activiteiten

Naast cultuurbezoek, hebben we de panelleden ook gevraagd naar de mate van zelf cultuur beoefenen. Eerder constateerden we dat het zelf beoefenen van cultuur, zoals tekenen, muziek maken en fotograferen, voor twee op de vijf panelleden een belangrijk onderdeel in hun leven vormt. Als we kijken naar de daadwerkelijke cultuurbeoefening onder de panelleden, geeft een kleine meerderheid aan in het afgelopen jaar kunstzinnig of creatief bezig te zijn geweest. Hetzelfde beeld zien we terug in onderzoek in de provincie Noord-Brabant (Kunstloc Brabant et al., 2022). Landelijk is er sinds 2018 wel een daling te zien in het aandeel cultuurbeoefenaars (Boekmanstichting, 2022b).

Bij de activiteiten gaat het om wat men in de vrije tijd doet en dit kunnen één of meerdere activiteiten zijn (bv. schilderen, muziek, fotografie). Van de groep die cultuur beoefent, zegt ongeveer de helft dat zij alleen op incidentele basis een activiteit hebben beoefend, bijvoorbeeld via een workshop of tijdens een evenement. De andere helft beoefent (ook) activiteiten op structurele basis, bijvoorbeeld iedere week.

Foto’s of filmpjes bewerken op de computer is de activiteit die het vaakst genoemd wordt door de panelleden, met name op incidentele basis. Ruim een kwart heeft dit weleens gedaan in het afgelopen jaar. Daarna volgen de beeldende activiteiten (tekenen, schilderen, beeldhouwen) en muziek (ook zang). De beeldende activiteiten worden iets meer incidenteel dan structureel beoefend, terwijl activiteiten met muziek juist meer structureel dan incidenteel worden gedaan. Theater en dans zijn de minst beoefende activiteiten onder de panelleden.

Figuur 9: Beoefende u in de afgelopen 12 maanden in uw vrije tijd een of meer van de volgende kunstzinnige of creatieve activiteiten? Zo ja, deed u dit incidenteel (bv. via een workshop of tijdens een evenement) of structureel (bv. iedere week)? (%)

Redenen voor cultuurdeelname

De belangrijkste reden voor de panelleden om kunst en cultuur te bezoeken of om zelf aan culturele activiteiten te doen, is om iets te beleven of plezier te ervaren. Ruim twee derde van de panelleden gaf dit antwoord. Ontspanning is de tweede belangrijkste reden. Daarna volgen kennis opdoen en iets doen met familie of vrienden. Jongere panelleden (18 t/m 45 jaar) noemen relatief vaker plezier, ontspanning en iets doen met familie of vrienden als reden voor cultuurdeelname dan oudere panelleden. Onder de oudere panelleden zien we dat de groep 70- plussers relatief vaak het opdoen van sociale contacten als reden geeft voor cultuurdeelname.

Figuur 10: Waarom bezoekt u kunst en cultuur of doet u zelf aan culturele activiteiten? (Meerdere antwoorden mogelijk) (%)

Lidmaatschap en steun

Uit de nulmeting van de Cultuurmonitor Zeeland (Boekmanstichting, 2022a) blijkt dat het culturele draagvlak in Zeeland relatief hoog is: in 2020 is 23% lid, vrijwilliger en/of donateur van een culturele vereniging of hobbyclub. Landelijk is dit slechts 16%. Aan de panelleden is ook gevraagd of zij lid zijn van een bibliotheek, culturele vereniging of belangenorganisatie en of zij de culturele sector steunen. Ruim een derde van de panelleden is lid van een bibliotheek. Het lidmaatschap van een culturele vereniging of belangenorganisatie ligt een stuk lager (rond 15%), maar is daarmee onder de panelleden wel hoger dan gemiddeld in Zeeland (10%) (HZ KCZS, 2022b).

Figuur 11: Was u in de afgelopen 12 maanden….: (%)

Landelijk is er een dalende trend te zien in steun aan cultuur over de periode 2012-2020 (Boekmanstichting, 2022b). Uit het panelonderzoek blijkt dat minder dan de helft van de panelleden (43%) aangeeft de afgelopen twaalf maanden een culturele vereniging, organisatie of evenement te hebben gesteund. Ofwel door onbetaald werk te verrichten, lid te zijn van een vriendenvereniging, het doneren van geld of op een andere manier, zoals het betalen van contributie of het kopen van loten. Donatie (28%) is in het panelonderzoek de meest genoemde vorm van steun aan het cultuurveld.

Figuur 12: Heeft u in de afgelopen 12 maanden een cultureel evenement, een culturele organisatie of vereniging gesteund? (Meerdere antwoorden mogelijk) (%)

Conclusie

De algemene visie van de leden van Panel Zeeland is dat kunst, cultuur en erfgoed in Zeeland belangrijk zijn - ze dienen een maatschappelijk belang. Voor het eigen, persoonlijke leven ligt dit genuanceerder. De meeste panelleden weten kunst, cultuur en erfgoed wel op waarde te schatten, maar het actief bezoeken of beoefenen van kunst en cultuur is voor minder dan de helft van de leden een belangrijk onderdeel van het leven. Tegelijkertijd doet een meerderheid van de panelleden wel aan cultuurbezoek en/of cultuurbeoefening. Hoe men aankijkt tegen kunst en cultuur in het algemeen is waarschijnlijk niet de enige bepalende factor voor mensen om zelf cultuur te bezoeken of te beoefenen.

Er is een aantal factoren dat het actief bezoeken of beoefenen van kunst en cultuur potentieel in de weg staat. De panelleden zijn over het algemeen (matig) tevreden over het culturele aanbod, al geven een aantal panelleden bijvoorbeeld aan dat het lastig is om een duidelijk overzicht te krijgen van wat er allemaal is. Naast zichtbaarheid zijn bereikbaarheid en diversiteit van het culturele aanbod punten van aandacht. Bereikbaarheid speelt mogelijk vooral een rol bij inwoners buiten de stedelijke gebieden.

Qua aanbod vindt men de bibliotheek, historische evenementen en de bioscoop het meest belangrijk in Zeeland. De panelleden vragen zich wel af of het aanbod over het algemeen voldoende betaalbaar en toegankelijk is voor verschillende groepen inwoners. Zowel als het gaat om inwoners met minder beschikbare middelen als om inwoners met (lichamelijke) beperkingen. Ook zien we dat een deel van de panelleden aangeeft behoefte te hebben aan een groter aanbod van cursussen en workshops om actief aan deel te nemen. Die wens is er ook voor het aanbod voor jongeren: meer ervaringsgerichte kunst en cultuur, waarbij plezier, meedoen en interactie voorop staan.

De meningen van de panelleden blijken verdeeld als het gaat om het karakter van het cultuuraanbod in Zeeland. Een deel van de panelleden geeft bijvoorbeeld aan grotere artiesten en voorstellingen in Zeeland te willen zien. Een ander deel geeft aan dat zulk ‘groots’ aanbod misschien niet past bij een regio als Zeeland, en ook niet hoeft te passen. Een aanbod dat past bij Zeeland vraagt volgens enkele panelleden ook om aansluiting bij de Zeeuwse identiteit, cultuur en historie, waarbij een aantal andere panelleden juist aangeeft meer aandacht te willen voor de hedendaagse en multiculturele kunst en cultuur.

Ruim vier op de tien Zeeuwse inwoners zijn matig tevreden of ontevreden over het cultuuraanbod in hun woonomgeving. Daarnaast is er een groep inwoners die hier geen mening over heeft. Zo blijkt uit een analyse op basis van het representatieve bevolkingsonderzoek Leven in Zeeland 2021 (HZ KCZS, 2022a). Het panelonderzoek, zoals beschreven in dit artikel, geeft een eerste indicatie hoe mensen aangesproken of warm gemaakt kunnen worden voor meer culturele betrokkenheid. Volgens de panelleden mag het Zeeuwse cultuuraanbod beter op elkaar aansluiten, moet het passen bij de identiteit van Zeeland en mag het aanbod diverser en toegankelijker. Het cultuuraanbod voor jongeren mag dichterbij, meer ervaringsgericht en ook diverser. Een divers en vernieuwend aanbod, waarbij rekening gehouden wordt met de belangrijkste motivaties voor cultuurdeelname (plezier, ontspanning, ontmoeting en het opdoen van kennis), zal mogelijk een groter en/of gevarieerder publiek bereiken.

Samen met de onderzoeksresultaten uit Cultuurprofielen van de Zeeuwse inwoners (HZ KCZS, 2022a) bieden de resultaten uit dit panelonderzoek nieuwe inzichten voor beleidsmakers en het cultuurveld om in Zeeland meer en/of bredere culturele betrokkenheid te bewerkstelligen.

Onderzoeksverantwoording

Panel Zeeland is een onderzoekspanel van HZ University of Applied Sciences en wordt ingezet om thema’s in Zeeland te belichten. Het panel telt bijna 1.500 leden, allen inwoners van Zeeland. De panelleden werden via e-mail uitgenodigd om de vragenlijst online in te vullen. De vragenlijst werd enkel digitaal aangeboden. Deelnemers konden de vragenlijst op een PC, laptop, tablet of mobiel invullen. De vragenlijst voor deze peiling bestond uit 20 vragen. Het veldwerk van dit onderzoek liep van 5 juli tot en met 22 juli 2022. Binnen Panel Zeeland zijn jongeren, lager opgeleiden en vrouwen ondervertegenwoordigd, terwijl ouderen, hoger opgeleiden en mannen zijn oververtegenwoordigd. Om te corrigeren voor over- of ondervertegenwoordiging zijn de antwoorden van de panelleden gewogen naar leeftijd, geslacht, woongemeente en onderwijsniveau. Voor dit onderzoek zijn in totaal 1.456 panelleden per e-mail aangeschreven, waarvan 1.264 leden daadwerkelijk zijn bereikt. De vragenlijst is door 433 leden volledig ingevuld. Tien panelleden gaven aan buiten Zeeland te wonen en vielen daardoor buiten de doelgroep van het onderzoek. De uiteindelijke respons komt hiermee op 423 respondenten (33%). De antwoorden van de respondenten zijn vertrouwelijk behandeld en anoniem verwerkt. De resultaten van de peiling worden gedeeld met de panelleden.

Figuur 13: Procentuele verdeling leden Panel Zeeland t.o.v. bevolking Zeeland (18+) naar geslacht, leeftijd, onderwijsniveau en woongemeente (Bronnen: CBS en Panel Zeeland)

Bronnen

Boekmanstichting. (2022a, juli). Cultuurmonitor Zeeland: Nulmeting. https://www.boekman.nl/verdieping/publicaties/cultuurmonitor-zeeland/

Boekmanstichting. (2022b, september). Regionale Cultuurmonitor Editie 2022. https://www.boekman.nl/verdieping/publicaties/regionale-cultuurmonitor-…

HZ KCZS. (2022a, november). Cultuurprofielen van de Zeeuwse inwoners. HZ University of applied sciences – Kenniscentrum Zeeuwse Samenleving. https://publicaties.kczs.nl/cultuurprofielen-van-de-zeeuwse-inwoners

HZ KCZS. (2022b, maart). Leven in Zeeland 2021. HZ University of applied sciences – Kenniscentrum Zeeuwse Samenleving. https://publicaties.kczs.nl/leven-zeeland-2021

KB. (2022, juli). Leden van de openbare bibliotheek. Bibliotheek Netwerk. https://www.bibliotheeknetwerk.nl/artikel/leden-van-de-openbare-bibliot…

Kunstloc Brabant, Pyrrhula Research Consultants, het PON en Telos, Boekmanstichting. (2022, juni). Waarde van cultuur. De staat van de culturele sector in Noord-Brabant. https://www.kunstlocbrabant.nl/kennis-advies/waarde-van-cultuur-2022-39…

Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu, Ministerie van Volksgezondheid,
Welzijn en Sport (2022, oktober). Tijdlijn van coronamaatregelen. Tijdlijn van coronamaatregelen | RIVM

Blijf op de hoogte!

Cultuur door de ogen van Panel Zeeland

Inhoudsopgave